તાજેતરમાં ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે 'ઓપરેશન સિંદૂર' બાદ સર્જાયેલા તણાવ દરમિયાન, પાકિસ્તાન દ્વારા કરવામાં આવેલા મિસાઇલ અને ડ્રોન હુમલાઓને નિષ્ફળ બનાવવામાં ભારતીય વાયુ સંરક્ષણ પ્રણાલી S-૪૦૦ 'સુદર્શન ચક્ર' એ મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી હતી. આ પ્રણાલીની અસરકારકતાને કારણે તે ફરી એકવાર ચર્ચામાં આવી છે અને લોકો તેના વિશે વધુ જાણવા ઉત્સુક બન્યા છે, ખાસ કરીને એક મિસાઇલ છોડવાનો ખર્ચ કેટલો થાય છે તે અંગે.
ભારતીય સેના દ્વારા જારી કરાયેલા એક નિવેદન અનુસાર, 'ઓપરેશન સિંદૂર' પછી, ખાસ કરીને ૮ મેની રાત્રે, પાકિસ્તાને ભારત પર લગભગ ૩૦૦ થી ૪૦૦ મિસાઇલો છોડ્યા હતા. જોકે, આ મોટાભાગની મિસાઇલોને ભારતના S-૪૦૦ વાયુ સંરક્ષણ પ્રણાલી દ્વારા હવામાં જ અટકાવવામાં આવી હતી અને નષ્ટ કરી દેવામાં આવી હતી. લગભગ ત્રણ દિવસ ચાલેલા આ સંઘર્ષમાં S-૪૦૦ ની ભૂમિકા ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ રહી હતી.
ભારતનો S-૪૦૦ સોદો અને તૈનાતી:
ભારતે વર્ષ ૨૦૧૮ માં રશિયા સાથે S-૪૦૦ ટ્રાયમ્ફ વાયુ સંરક્ષણ પ્રણાલીના ૫ સ્ક્વોડ્રન માટે લગભગ ૩૫,૦૦૦ કરોડ રૂપિયાના મોટા સોદા પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા. પાકિસ્તાન અને ચીન તરફથી સંભવિત ખતરાને ધ્યાનમાં રાખીને ભારતે આ શક્તિશાળી વાયુ સંરક્ષણ પ્રણાલીને પોતાની બંને સરહદો પર તૈનાત કરી છે.
S-૪૦૦ સિસ્ટમની ક્ષમતાઓ:
S-૪૦૦ એ રશિયા દ્વારા વિકસાવવામાં આવેલી એક અત્યાધુનિક વાયુ સંરક્ષણ પ્રણાલી છે, જેને વિશ્વની શ્રેષ્ઠ એર ડિફેન્સ સિસ્ટમ્સમાંની એક માનવામાં આવે છે. આ પ્રણાલી મોબાઇલ છે, એટલે કે તેને એક જગ્યાએથી બીજી જગ્યાએ સરળતાથી ખસેડી શકાય છે. તેની રડાર સિસ્ટમ ૬૦૦ કિલોમીટર સુધીની રેન્જમાં લગભગ ૩૦૦ લક્ષ્યોને એકસાથે ટ્રેક કરી શકે છે અને ૪૦૦ કિલોમીટરની રેન્જમાં દુશ્મન મિસાઇલો, ડ્રોન અને ફાઇટર જેટ્સને તોડી પાડવામાં સક્ષમ છે. આ સિસ્ટમ એક સમયે ૭૨ મિસાઇલો છોડી શકે છે અને માઇનસ ૫૦ ડિગ્રી સેલ્સિયસ થી ૭૦ ડિગ્રી સેલ્સિયસ સુધીના અત્યંત કઠોર તાપમાનમાં પણ કાર્ય કરી શકે છે.
S-૪૦૦ માં વપરાતી મિસાઇલો:
S-૪૦૦ પ્રણાલીમાં મુખ્યત્વે ચાર પ્રકારની મિસાઇલોનો ઉપયોગ થાય છે, જેની રેન્જ ૪૦, ૧૦૦, ૨૦૦ અને ૪૦૦ કિલોમીટર સુધીની હોય છે.
૪૮N૬E૩: ૨૫૦ કિલોમીટર સુધીની રેન્જ ધરાવતી હાઇ-સ્પીડ મિસાઇલ.૪૦N૬E: ૪૦૦ કિલોમીટર સુધીની રેન્જ ધરાવતી લાંબા અંતરની મિસાઇલ.૯M૯૬E અને ૯M૯૬E૨: ટૂંકા અંતરની મિસાઇલો.
એક મિસાઇલ છોડવાનો ખર્ચ:
મીડિયા રિપોર્ટ્સ અનુસાર, S-૪૦૦ મિસાઇલ સિસ્ટમની સૌથી મોંઘી મિસાઇલ ૪૦N૬E છે, જે ૪૦૦ કિલોમીટરના અંતર સુધી દુશ્મન લક્ષ્યોને નષ્ટ કરી શકે છે. આ લાંબા અંતરની મિસાઇલની કિંમત લગભગ $૧ થી ૨ મિલિયન (આશરે ₹૮ થી ૧૬ કરોડ રૂપિયા) હોઈ શકે છે. આ ઉપરાંત, સિસ્ટમમાં વપરાતી અન્ય પ્રકારની મિસાઇલોની કિંમત $૩ લાખ (આશરે ₹૨.૪ કરોડ) થી $૧૦ લાખ (આશરે ₹૮ કરોડ) સુધીની હોઈ શકે છે.
