મધ્ય પૂર્વમાં વધતા તણાવની અસર ભારતના ઉડ્ડયન ક્ષેત્ર પર પણ જોવા મળી છે. આ સંઘર્ષને કારણે ભારતમાં 60થી વધુ ફ્લાઇટ્સ રદ થઈ હોવાના અહેવાલ છે, જેના કારણે નોંધપાત્ર આર્થિક નુકસાન થયું છે. આ લેખમાં આ રદ થયેલી ફ્લાઇટ્સ અને ભારતને થયેલા આર્થિક નુકસાનની વિગતવાર ચર્ચા કરવામાં આવી છે.
ફ્લાઇટ્સ રદ થવાનું કારણ:
ઈરાન-ઈઝરાયલ વચ્ચેના સંઘર્ષ, ખાસ કરીને જૂન 2025માં ઈઝરાયલ દ્વારા ઈરાનના સૈન્ય અને પરમાણુ મથકો પર કરવામાં આવેલા હવાઈ હુમલા અને તેના જવાબમાં ઈરાનના મિસાઈલ હુમલાઓએ મધ્ય પૂર્વમાં હવાઈ માર્ગોની સુરક્ષા પર સવાલો ઉભા કર્યા છે. આના પરિણામે, ઘણી આંતરરાષ્ટ્રીય એરલાઈન્સે, જેમાં ભારતીય એરલાઈન્સનો પણ સમાવેશ થાય છે, મધ્ય પૂર્વના દેશો તરફ જતી ફ્લાઇટ્સ સ્થગિત કે રદ કરી છે. આ ઉપરાંત, હોર્મુઝ સ્ટ્રેટમાં સંભવિત અવરોધો અને ઈરાનના હવાઈ ક્ષેત્રમાં અસુરક્ષાને કારણે ફ્લાઇટ્સના રૂટમાં ફેરફાર અથવા રદ કરવાની ફરજ પડી છે.
ભારતમાં ફ્લાઇટ્સ રદ થવાની અસર:
આર્થિક નુકસાન:
એરલાઈન્સ ઉદ્યોગ: 60થી વધુ ફ્લાઇટ્સ રદ થવાથી ભારતીય એરલાઈન્સ જેમ કે એર ઈન્ડિયા, ઈન્ડિગો અને સ્પાઈસજેટને નોંધપાત્ર આવકનું નુકસાન થયું છે. એક અંદાજ મુજબ, દરેક આંતરરાષ્ટ્રીય ફ્લાઇટના રદ થવાથી લાખો રૂપિયાનું નુકસાન થાય છે, જેમાં ટિકિટની આવક, ઇંધણ ખર્ચ અને ઓપરેશનલ ખર્ચનો સમાવેશ થાય છે. 60 ફ્લાઇટ્સના રદ થવાથી આ નુકસાન દરેક એરલાઈન માટે કરોડો રૂપિયામાં હોઈ શકે છે.
પર્યટન અને વેપાર: મધ્ય પૂર્વ દેશો ભારતના મહત્વના પર્યટન અને વેપારી ગંતવ્યો છે. ફ્લાઇટ્સ રદ થવાથી પર્યટકો, વેપારીઓ અને વિદેશમાં કામ કરતા ભારતીયોની અવરજવર પર અસર પડી છે, જેનાથી પર્યટન અને વેપાર ક્ષેત્રે આડકતરી રીતે નુકસાન થયું છે.
ક્રૂડ ઓઈલના ભાવ અને ફુગાવો:
ઈરાન-ઈઝરાયલ સંઘર્ષને કારણે હોર્મુઝ સ્ટ્રેટ, જે વૈશ્વિક ક્રૂડ ઓઈલના 26% પરિવહન માટેનો મહત્વનો માર્ગ છે, પર અવરોધનું જોખમ વધ્યું છે. જો આ માર્ગ બંધ થાય, તો ક્રૂડ ઓઈલના ભાવમાં દરેક $10ના વધારા સાથે ભારતના GDPને 0.5%નું નુકસાન થઈ શકે છે. ઉદાહરણ તરીકે, જૂન 2025માં બ્રેન્ટ ક્રૂડના ભાવ 13% વધીને 5 મહિનાના ઉચ્ચ સ્તરે પહોંચ્યા હતા, જેની અસર ભારતના ઇંધણ ખર્ચ અને ફુગાવા પર પડી.
વધતા ઇંધણ ભાવથી ઉડ્ડયન ખર્ચમાં વધારો થયો છે, જેના કારણે ટિકિટના ભાવ વધવાની શક્યતા છે, જે મુસાફરો માટે વધારાનો આર્થિક બોજ બની શકે છે.
વેપાર પર અસર:
ઈરાન અને ઈઝરાયલ સાથે ભારતનો લગભગ 3.6 લાખ કરોડ રૂપિયાનો વેપાર જોખમમાં છે. ફ્લાઇટ્સ રદ થવાથી વેપારીઓની અવરજવર અટકી છે, જેનાથી નિકાસ-આયાત પર અસર પડી શકે છે. ગ્લોબલ ટ્રેડ રિસર્ચ ઈનિશિએટિવ (GTRI) અનુસાર, ભારતની $8.6 અબજની નિકાસ અને $33.1 અબજની આયાત પર અસર થઈ શકે છે.
ખાસ કરીને, ઈરાનથી ક્રૂડ ઓઈલની આયાત અને ઈઝરાયલ સાથે રક્ષા અને ટેક્નોલોજી ક્ષેત્રે વેપારને અસર થઈ શકે છે.
શેરબજાર પર અસર:
ઈરાન-ઈઝરાયલ તણાવના કારણે ભારતીય શેરબજારમાં પણ ઘટાડો જોવા મળ્યો છે. ઉદાહરણ તરીકે, ઓક્ટોબર 2024માં ઈરાનના હુમલા બાદ બીએસઈની બજાર મૂડી 5.63 લાખ કરોડ રૂપિયા ઘટી હતી. જૂન 2025માં પણ આવી જ અસરની શક્યતા છે, જે રોકાણકારોના વિશ્વાસને અસર કરે છે.
અંદાજિત નુકસાન:
ઉડ્ડયન ક્ષેત્ર: 60થી વધુ ફ્લાઇટ્સ રદ થવાથી એરલાઈન્સને થયેલું નુકસાન લગભગ 50-100 કરોડ રૂપિયાની આસપાસ હોઈ શકે છે, જેમાં ટિકિટ રિફંડ, ઓપરેશનલ ખર્ચ અને આવકનું નુકસાન સામેલ છે.
ક્રૂડ ઓઈલ અને ફુગાવો: બ્રેન્ટ ક્રૂડના ભાવમાં $10ના વધારાથી ભારતના GDPને 0.5%નું નુકસાન થાય છે, જે લગભગ 1.5-2 લાખ કરોડ રૂપિયાનું આર્થિક નુકસાન થઈ શકે છે, જો ભાવ લાંબા સમય સુધી ઊંચા રહે.
વેપાર: 3.6 લાખ કરોડ રૂપિયાનો વેપાર જોખમમાં છે, જેમાંથી નિકાસનું નુકસાન 8.6 અબજ ડોલર (લગભગ 72,000 કરોડ રૂપિયા) સુધી હોઈ શકે છે.
શેરબજાર: બજાર મૂડીમાં 4-6 લાખ કરોડ રૂપિયાનો ઘટાડો થઈ શકે છે, જે રોકાણકારોના વિશ્વાસને અસર કરે છે.
નિષ્કર્ષ:
ઈરાન-ઈઝરાયલ યુદ્ધને કારણે ભારતમાં 60થી વધુ ફ્લાઇટ્સ રદ થવાથી ઉડ્ડયન ક્ષેત્ર, વેપાર, પર્યટન અને શેરબજાર પર નોંધપાત્ર અસર પડી છે. આનાથી થયેલું આર્થિક નુકસાન કરોડો થી લઈને લાખો કરોડ રૂપિયા સુધીનું હોઈ શકે છે, જેમાં ક્રૂડ ઓઈલના વધતા ભાવ, વેપારમાં અવરોધ અને શેરબજારની અસ્થિરતાનો સમાવેશ થાય છે. ભારત સરકારે આ પરિસ્થિતિનો સામનો કરવા માટે વૈકલ્પિક હવાઈ માર્ગો અને ઓઈલ પુરવઠાની વ્યવસ્થા પર ધ્યાન આપવું પડશે.
