સ્ટ્રેટ ઓફ હોર્મુજનું મહત્વ
સ્ટ્રેટ ઓફ હોર્મુજ એ પર્સિયન ગલ્ફ અને ગલ્ફ ઓફ ઓમાનને જોડતો 96 માઈલ લાંબો અને 21 માઈલ પહોળો દરિયાઈ માર્ગ છે, જે ઈરાન અને ઓમાન-યુએઈની વચ્ચે આવેલો છે. આ માર્ગ દ્વારા વિશ્વના લગભગ 20-26% ક્રૂડ ઓઈલ અને 20% લિક્વિફાઈડ નેચરલ ગેસ (LNG)નું પરિવહન થાય છે. આ રૂટ દ્વારા દરરોજ આશરે 18-20 મિલિયન બેરલ ક્રૂડ ઓઈલ પસાર થાય છે, જેમાં સાઉદી અરેબિયા, ઈરાક, યુએઈ અને કુવૈત જેવા ઓપેક દેશોનું યોગદાન મુખ્ય છે.
આ માર્ગ ઈરાનના નિયંત્રણ હેઠળ છે, અને ઈરાને અગાઉ 2011, 2018 અને 2020માં આ માર્ગ બંધ કરવાની ધમકી આપી હતી, જો કે તેને ક્યારેય અમલમાં મૂકી નથી. હવે અમેરિકાની સીધી સંડોવણીથી ઈરાનના આ ધમકીને વધુ ગંભીરતાથી લેવામાં આવી રહી છે.
સ્ટ્રેટ બંધ થવાની સંભવિત અસરો
ક્રૂડ ઓઈલના ભાવમાં ઉછાળો
જો સ્ટ્રેટ ઓફ હોર્મુજ બંધ થાય તો વૈશ્વિક ક્રૂડ ઓઈલની સપ્લાયમાં 15-20%નો ઘટાડો થઈ શકે છે. આનાથી ક્રૂડના ભાવમાં ભડકો થઈ શકે છે. જેપી મોર્ગન અને અન્ય વિશ્લેષકોના અંદાજ પ્રમાણે, બ્રેન્ટ ક્રૂડના ભાવ $120-$130 પ્રતિ બેરલ સુધી પહોંચી શકે છે, જ્યારે કેટલાક વિશ્લેષકો $150 સુધીનો અંદાજ આપે છે. હાલમાં બ્રેન્ટ ક્રૂડ $77-$79 પ્રતિ બેરલની આસપાસ છે, જે ગત સપ્તાહે 18% વધ્યું હતું.
ભારત પર અસર
ભારત પોતાની 80% ક્રૂડ ઓઈલની જરૂરિયાત આયાત દ્વારા પૂરી કરે છે, જેમાંથી 40-50% સ્ટ્રેટ ઓફ હોર્મુજ દ્વારા આવે છે. જો આ માર્ગ બંધ થાય, તો ભારતના રિફાઈનરી ઓપરેશન્સ, વેપાર સંતુલન અને મોંઘવારી પર માઠી અસર પડી શકે છે. ભારત પાસે 74 દિવસનો ઓઈલ રિઝર્વ છે, પરંતુ લાંબા ગાળાના બંધથી આ રિઝર્વ અપૂરતા પડી શકે છે. પેટ્રોલ અને ડીઝલના ભાવમાં નોંધપાત્ર વધારો થઈ શકે છે, કારણ કે ક્રૂડની કિંમત, ફ્રેટ ચાર્જ અને રિફાઈનરી ખર્ચના આધારે ભાવ નક્કી થાય છે.
વૈશ્વિક અર્થતંત્ર પર અસર
સ્ટ્રેટ બંધ થવાથી ચીન, દક્ષિણ કોરિયા અને યુરોપ જેવા દેશો, જે ખાડી દેશોના ક્રૂડ અને LNG પર નિર્ભર છે, તેમના પર ગંભીર અસર થઈ શકે છે. મરીન ઈન્સ્યોરન્સ પ્રીમિયમ વધશે, જેનાથી આયાતી સામાનના ભાવ અને ડિલિવરી સમયમાં વધારો થશે. ડોયશે બેન્કના અંદાજ પ્રમાણે, $120થી વધુના ભાવ વૈશ્વિક આર્થિક વૃદ્ધિને 1973, 1990 અથવા 2022 જેવી કટોકટી તરફ દોરી શકે છે.
વૈકલ્પિક માર્ગોની મર્યાદાઓ
જો સ્ટ્રેટ બંધ થાય, તો જહાજોને લાંબા અને મોંઘા વૈકલ્પિક માર્ગો અપનાવવા પડશે, જેમ કે આબુ ધાબી પાઈપલાઈન, જેની ક્ષમતા માત્ર 1.5 મિલિયન બેરલ પ્રતિ દિવસ છે. આ મર્યાદિત ક્ષમતા વૈશ્વિક માંગને પૂરી કરી શકે નહીં, જેનાથી સપ્લાય ચેઈનમાં વિક્ષેપ આવશે.
ઈરાન શા માટે સ્ટ્રેટ બંધ કરવાનું વિચારી શકે છે?
ઈરાનના સુપ્રીમ લીડરના સલાહકારે તાજેતરમાં સ્ટ્રેટ બંધ કરવાની હિમાયત કરી છે, જેને અમેરિકાના હુમલાઓનો જવાબ માનવામાં આવે છે. જો કે, વિશ્લેષકોનું માનવું છે કે ઈરાન માટે આ પગલું આર્થિક રીતે નુકસાનકારક હોઈ શકે છે, કારણ કે તેનું પોતાનું 1.5-2 મિલિયન બેરલ પ્રતિ દિવસનું નિકાસ પણ આ માર્ગ પર નિર્ભર છે, જે મુખ્યત્વે ચીનને જાય છે. ભૂતકાળમાં, ઈરાને આવી ધમકીઓનો ઉપયોગ આંતરરાષ્ટ્રીય વાટાઘાટોમાં દબાણના સાધન તરીકે કર્યો છે.
