ગુજરાતના મુખ્ય શહેરો અમદાવાદ, સુરત અને કચ્છના કેટલાક વિસ્તારોમાં જમીન ધસવાની ગંભીર સમસ્યા સામે આવી છે, જે ભૂગર્ભજળના અતિશય શોષણ અને ભૂગર્ભીય ફેરફારોને કારણે ઉદ્ભવી રહી છે. દેહરાદૂનની યુનિવર્સિટી ઓફ પેટ્રોલિયમ એન્ડ એનર્જી સ્ટડીઝ (UPES) અને સિંગાપોરની નાન્યાંગ ટેકનોલોજીકલ યુનિવર્સિટી (NTU) ના તાજેતરના અભ્યાસો દ્વારા આ ચોંકાવનારો ખુલાસો થયો છે.
અભ્યાસના મુખ્ય તારણો - અમદાવાદ
2014-2020 દરમિયાન, પીપળજ વિસ્તારમાં જમીન વાર્ષિક 4.2 સેન્ટિમીટરના દરે ધસી રહી હોવાનું NTUના અભ્યાસમાં જણાયું. 2020-2023માં બોપલ અને વટવા વિસ્તારોમાં આ દર 3.5 સેન્ટિમીટર નોંધાયો. -
સુરત
2014-2020 દરમિયાન, કરંજ વિસ્તારમાં જમીન ધસવાનો દર વાર્ષિક 0.01 થી 6.7 સેન્ટિમીટર સુધી નોંધાયો, જે ચિંતાજનક છે. -
કચ્છ
કચ્છના કેટલાક વિસ્તારોમાં જમીન વાર્ષિક 4.3 મિલીમીટરથી 2.2 સેન્ટિમીટરના દરે ધસી રહી છે. કટ્રોલ હિલ ફોલ્ટ લાઇન પર 2.5 મિલીમીટરનો ઘટાડો નોંધાયો. -
સૌરાષ્ટ્ર
આ પ્રદેશમાં પણ જમીન ધસવાની સમસ્યા નોંધાઈ છે, જોકે ચોક્કસ આંકડા ઓછા ઉપલબ્ધ છે.
જમીન ધસવાનું કારણ અભ્યાસ મુજબ, ભૂગર્ભજળનું અતિશય શોષણ આ સમસ્યાનું મુખ્ય કારણ છે. વધુ પડતું પાણી કાઢવાથી ભૂગર્ભજળનું દબાણ ઘટે છે, જેના કારણે માટી ગાઢ બને છે અને જમીન નીચે ધસે છે. આ ઉપરાંત, ભૂગર્ભીય ફેરફારો અને શહેરીકરણના દબાણે પણ આ સમસ્યાને વધારી છે.
InSAR ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ સંશોધકોએ **InSAR (ઇન્ટરફેરોમેટ્રિક સિન્થેટિક એપરચર રડાર)
ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરીને મિલીમીટર-સ્તરની ચોકસાઈથી જમીનના ઘટાડાને માપ્યો. આ ટેકનોલોજી ઉપગ્રહો દ્વારા જમીનની સપાટીના નાનામાં નાના ફેરફારોને શોધી શકે છે.
સંભવિત જોખમો - માળખાકીય નુકસાન
ઇમારતો, દિવાલો અને છતમાં તિરાડો પડવાનું જોખમ. -
શહેરી માળખું
પાણી પુરવઠા પ્રણાલીઓ, રસ્તાઓ અને પુલોને નુકસાન. -
કૃષિ અને આજીવિકા
જમીનની ફળદ્રુપતા અને ખેતી પર નકારાત્મક અસર. -
જનજીવન
લાખો લોકોના જીવન અને સંપત્તિ પર ખતરો.
શું કરવું જોઈએ? નિષ્ણાતો ચેતવણી આપે છે કે, આ સમસ્યાને ગંભીરતાથી ન લેવામાં આવે તો ભવિષ્યમાં મોટું નુકસાન થઈ શકે છે. તેમના સૂચનો નીચે મુજબ છે: -
ભૂગર્ભજળનું નિયંત્રિત શોષણ
પાણીના ઉપયોગ પર નિયંત્રણ અને વરસાદી પાણીનો સંગ્રહ વધારવો. -
શહેરી આયોજન
ટકાઉ શહેરી વિકાસ અને માળખાકીય નિર્માણ. -
જાગૃતિ
સ્થાનિક વસ્તી અને વહીવટી તંત્રને આ ખતરા અંગે જાગૃત કરવું. -
નિયમિત દેખરેખ
InSAR જેવી ટેકનોલોજી દ્વારા જમીનની સતત દેખરેખ.
નિષ્કર્ષ અમદાવાદ, સુરત અને કચ્છમાં જમીન ધસવાની સમસ્યા એક ગંભીર ચેતવણી છે. જો સમયસર પગલાં નહીં લેવાય, તો આ શહેરોનું ભવિષ્ય જોખમમાં મુકાઈ શકે છે. સરકાર, સંશોધકો અને નાગરિકોએ સાથે મળીને આ સમસ્યાનો સામનો કરવો જરૂરી છે, જેથી ગુજરાતના આ મહત્વના શહેરો અને પ્રદેશોને બચાવી શકાય.
સ્ત્રોત
યુનિવર્સિટી ઓફ પેટ્રોલિયમ એન્ડ એનર્જી સ્ટડીઝ (UPES) અને નાન્યાંગ ટેકનોલોજીકલ યુનિવર્સિટી (NTU) નો અભ્યાસ, 'ટાઈમ્સ ઓફ ઈન્ડિયા' અહેવાલ.
