નેપાળમાં 'જનરેશન ઝેડ' વિદ્રોહ: ભ્રષ્ટાચાર અને સોશિયલ મીડિયા પ્રતિબંધ વિરુદ્ધ યુવાનોનો આક્રોશ, વડાપ્રધાન અને રાષ્ટ્રપતિના રાજીનામા પછી પણ હિંસા ચાલુ
કાઠમંડુ: હિમાલયન દેશ નેપાળમાં યુવા પેઢીના 'જનરેશન ઝેડ' આંદોલનએ રાજકારણને હલાવી નાખ્યું છે. સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ પર મુકાયેલા પ્રતિબંધ અને વ્યાપક ભ્રષ્ટાચાર વિરુદ્ધ શરૂ થયેલા આ વિરોધ પ્રદર્શનો બીજા દિવસે વધુ તીવ્ર બન્યા, જેમાં 19 લોકોના મોત અને 300થી વધુ ઘાયલ થયા. પ્રદર્શનકારીઓએ સંસદ ભવન, સુપ્રીમ કોર્ટ અને અન્ય સરકારી ઈમારતોમાં આગ લગાવી, જેના કારણે વડાપ્રધાન કે.પી. શર્મા ઓલી અને રાષ્ટ્રપતિ રામચંદ્ર પૌડેલને રાજીનામું આપવું પડ્યું. તેમ છતાં, યુવાનો વચગાળાની સરકાર અને નવી ચૂંટણીની માગણી કરતા હિંસા ચાલુ રાખી છે. સોમવારે સોશિયલ મીડિયા પર પ્રતિબંધના વિરોધમાં શરૂ થયેલા આંદોલનમાં પોલીસે ગોળીબાર કર્યો, જેમાં કાઠમંડુ અને અન્ય શહેરોમાં 19 લોકો માર્યા ગયા અને 300થી વધુ ઘાયલ થયા. પ્રદર્શનકારીઓ, જેમાં મોટા ભાગના વિદ્યાર્થી અને યુવાનો સામેલ છે,એ સંસદ ભવન તરફ કૂચ કર્યો અને તેમાંથી કેટલાકે દિવાલ પર ચડીને અંદર પ્રવેશ કરીને આગ લગાવી દીધી. પોલીસે આશ્રુગેસ, રબરની ગોળીઓ અને વોટર કેનનનો ઉપયોગ કર્યો, પરંતુ હિંસા રોકાઈ નહીં. મંગળવારે પણ કરફ્યુ હોવા છતાં પ્રદર્શનો ચાલુ રહ્યા, જેમાં રાજધાની કાઠમંડુ સહિત સાત મુખ્ય શહેરોમાં કરફ્યુ લાદવામાં આવ્યું હતું. આ વિરોધનું મુખ્ય કારણ સરકારનો 26 સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ પરનો પ્રતિબંધ છે, જેમાં ફેસબુક, ઈન્સ્ટાગ્રામ, વોટ્સએપ, યુટ્યુબ અને એક્સ જેવી વેબસાઇટ્સનો સમાવેશ થાય છે. સરકારે આ પ્રતિબંધને નકલી સમાચારો, નફરત અને ઓનલાઇન છેતરપિંડીને કારણે જાહેર કર્યો હતો, પરંતુ યુવાનોએ તેને અભિવ્યક્તિની સ્વતંત્રતા પર હુમલો ગણાવ્યો. આ ઉપરાંત, નેપાળમાં વ્યાપક ભ્રષ્ટાચાર, પરિવારવાદ અને આર્થિક અસમાનતા વિરુદ્ધ લાંબા સમયથી અસંતોષ ફેલાયો હતો. ટ્રાન્સપેરન્સી ઈન્ટરનેશનલના અહેવાલ મુજબ, નેપાળ એશિયાના સૌથી વધુ ભ્રષ્ટાચારગ્રસ્ત દેશોમાંથી એક છે, જ્યાં મોટા ભાગના કોર્પ્શન કેસોમાં કોઈ કાર્યવાહી થતી નથી. 'નેપો કિડ્સ' કેમ્પેઇનમાં રાજનેતાઓના સંતાનોના વૈભવી જીવન અને ભ્રષ્ટાચારના આરોપોને લઈને યુવાનોમાં ક્રોધ વધ્યો હતો. મંગળવારે વડાપ્રધાન ઓલીએ પહેલા સોશિયલ મીડિયા પરનો પ્રતિબંધ હટાવ્યો અને પછી રાજીનામું આપી દીધું, જેમાં તેમણે કહ્યું કે આ નવા નેતૃત્વ માટે માર્ગ મુકાવવા માટે છે. રાષ્ટ્રપતિ પૌડેલે પણ પદ છોડી દીધું અને યુવાનોને હિંસા બંધ કરવા અપીલ કરી. આ ઉપરાંત, ગૃહમંત્રી રમેશ લેખક, કૃષિમંત્રી રામનાથ અધિકારી અને અન્ય પાંચ મંત્રીઓએ પણ રાજીનામું આપ્યું. તેમ છતાં, પ્રદર્શનકારીઓએ હિંસા ચાલુ રાખી, જેમાં રાષ્ટ્રપતિ, વડાપ્રધાન, ભૂતપૂર્વ વડાપ્રધાન પુષ્પકમલ દહલ (પ્રચંડ), શેર બહાદુર દેઉબા અને ઝાલનાથ ખાલનના નિવાસસ્થાનોમાં તોડફોડ કરી અને આગ લગાવી. દેઉબાના ઘરમાં તેમના પરિવાર પર હુમલો થયો, જ્યારે ખાલનની પત્ની રાજ્યલક્ષ્મી ચિત્રકારનું મોત થયું. કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી, નેપાળ કોંગ્રેસના મુખ્યાલયો, એટર્ની જનરલની ઓફિસ અને કાઠમંડુ એરપોર્ટ પણ બંધ કરવામાં આવ્યું, જ્યારે આખું શહેર સેનાની છાવણીમાં ફેરવાયું. 'જનરેશન ઝેડ' આંદોલનમાં કોઈ ઔપચારિક નેતૃત્વ નથી, પરંતુ યુવાનો આગેવાની કરી રહ્યા છે. તેઓ 'યુથ આગેન્સ્ટ કોર્પ્શન', 'એન્ડ ટુ કોર્પ્શન' જેવા નારા લગાવીને રસ્તા પર ઉતર્યા છે. કાઠમંડુના મેયર બાલેન્દ્ર શાહે વચગાળાની સરકારના નેતૃત્વની ઓફર આપી છે, જેમાં સંસદ ભંગ કરી નવી ચૂંટણી કરવાની માગ છે. સેનાએ પણ હિંસા બંધ કરવા અપીલ કરી છે. આ વિરોધો નેપાળના લોકતંત્રના 10 વર્ષ પછીના સૌથી મોટા છે, જેમાં આર્થિક મંદી, બેરોજગારી અને રાજકીય અસ્થિરતા મુખ્ય છે. યુનાઈટેડ નેશન્સે પોલીસના હુમલા પર તપાસની માગ કરી છે. ભારતીય દુત્તાવાસે નેપાળમાં રહેતા ભારતીયોને સાવચેતી અપનાવવા અને પ્રવાસ ટાળવાની સલાહ આપી છે. વિશ્લેષકોનું માનવું છે કે આ આંદોલન નેપાળના રાજકારણમાં મોટા ફેરફારો લાવી શકે છે, જો સરકારે તાત્કાલિક વાર્તાલાપ ન કર્યો તો હિંસા વધી શકે છે.
